De Gentse sportgeschiedenis in de Boekentorencollectie

Erfgoeddag 2025 stond in het teken van sport en spel. We maakten een selectie uit onze diverse erfgoedcollecties die de veelzijdige sportgeschiedenis van Gent documenteert.

De Gandavensia-collectie is een van onze rijkste bronnen. De collectie bestaat uit werken die in Gent gedrukt zijn, geschreven zijn door Gentenaars, handelen over Gent of met de stad verbonden zijn.

De oorsprong van deze collectie ligt in de toewijding van voormalig hoofdbibliothecaris Ferdinand vander Haeghen. Hij verzamelde in de jaren 1850 en 1860 ongeveer tienduizend Gentse drukken voor zijn 'Bibliographie Gantoise'. De collectie spiegelt de Gentse stadsgeschiedenis en sport maakt zeker een groot deel uit van de vrijetijdsbeleving in die tijd.

Maar ook de collectie 'Vliegende Bladen' biedt een unieke inkijk in de Gentse sportgeschiedenis. Ook hier ligt Ferdinand vander Haeghen aan de bron van deze van efemere collectie.

Verder werd er gegrasduind in de ruime museale collectie: de prenten, porseleinkaarten, glasplaten, munten en penningen, foto's, affiches en meer. De sportgeschiedenis van Gent loopt door de hele collectie. We selecteerden enkele thema's.

Schuttersgilden: van verdediging tot stijlvolle competitie

Schuttersgilden zijn ontstaan in de stedelijke context van de middeleeuwen. Als gevolg van de stedelijke groei en onafhankelijkheid werd meer ingezet op verdediging. Rond 1300 staken zo de eerste schuttersgilden de kop op. Ze waren essentieel voor de verdediging en ordehandhaving van de stad. Maar ook op sociaal vlak speelden ze een belangrijke rol. Hun kleurrijke aanwezigheid op alle grote feesten droeg bij aan de sfeer van de stad.

De verenigingen verloren geleidelijk hun stedelijk-militair belang en de focus verschoof naar een sportieve en culturele inhoud. Ook nu nog zijn er verschillende schuttersgilden actief in Gent, elk met hun wapen: de kruisboog, handboog, vuurwapen of het schermen.

Gentse waterpret

Met zijn vele waterwegen hoeft het niet te verbazen dat watersport populair is in Gent.

Aan het begin van de negentiende eeuw ontstonden stukken afgezet zwemwater, waar men op een ‘schone manier’ kon zwemmen. Naast het verpozen en afkoelen in het water, kwam ook het zwemonderwijs op.

Om aan de stijgende vraag te voldoen naar proper water en om in de winter ook te kunnen zwemmen, werd in 1886 het eerste overdekte zwembad van Gent geopend: het Van Eyckzwembad.

Daarnaast was er de roeisport die in Gent floreerde met de oprichting van de Koninklijke Roeivereniging Club Gent (KRCG - 1871). De legendarische Mei-regatta op het kanaal Gent-Terneuzen trok drommen toeschouwers. De overwinning in de 'Grand Challenge Cup of Henley' op de Theems in 1906 en in 1909, leverde de club een koninklijke pluim op. In 1961 verhuisde de club naar de nieuwe Watersportbaan, waar ze nog steeds haar thuishaven heeft.

Balsport en Buffalo's

De sportieve aders van Gent strekten zich verder uit dan zwemmen en roeien. De Koninklijke Atletiek Associatie Gent (KAA Gent), voortgekomen uit de 'Association Athlétique La Gantoise', getuigt van een rijke sportgeschiedenis. Oorspronkelijk gericht op turnen en atletiek, breidde de vereniging haar activiteiten gestaag uit naar een breed scala aan sporten, waaronder wielrennen, voetbal, cricket, schermen, hockey, zwemmen, waterpolo en tennis.

De voetbalafdeling, opgericht in 1900 is al sinds de jaren '20 bekend als de 'Buffalo's'. Ze vormt ongetwijfeld het meest iconische onderdeel van KAA Gent.

Op wieltjes

Iedereen kent het Gentse Kuipke, de wintervelodroom in het midden van het Citadelpark. Deze opende in 1922 met de Zesdaagse en was gebouwd voor de Wereldtentoonstelling van 1913. Maar het Kuipke was niet de eerste wielerpiste in Gent. Al in 1892 werden georganiseerde wielerwedstrijden gehouden op een openluchtpiste aan de Godshuizenlaan. Helaas verdween deze piste in 1901 bij de aanleg van de Albertlaan.

Naast het wielrennen kende ook het rolschaatsen een opmerkelijke populariteit in Gent. Folders uit de collectie getuigen van een ware rage aan het einde van de 19e eeuw. De 'Salle du Skating Rink' in de Bagattenstraat was daarbij dé ontmoetingsplaats waar je naast rolschaatsen en fietsen, ook een bruisend feest kon meepikken.

Turnen, atletiek en zaalsport

Uit de documenten van de collectie 'Vliegende Bladen' blijkt een opmerkelijke populariteit van turnverenigingen, elk met hun eigen unieke motto.

De Société Gantoise de Gymnastique, opgericht in 1863 met de spreuk 'Heb vertrouwen in u zelven', was een van de pioniers. De liberale Gymnastische Volksmaatschappij (1871) met 'Werken is nooit verloren' en de Club Gymnastique (1874) met 'A chacun son droit' volgden al snel.

Ook de atletiek kende een bloeiperiode. De bekendste club was KAA Gent, waarvan de geschiedenis parallel loopt met die van het voetbalclub KAA Gent.

Aan het begin van de 20e eeuw wonnen boksen en worstelen aan populariteit, met kampen in bekende locaties zoals de Minardschouwburg, het Nieuwe Circus en de Palais du Skating-Ring.

Paardensport

In de Lange Violettenstraat in Gent vindt men nog steeds de Arena Van Vletingen, vandaag een sporthal, maar oorspronkelijk gebouwd als een Rijschool voor de ruiterij van de Krijgsbezetting. Het gebouw werd opgetrokken naar ontwerp van de Gentse stadsarchitect Louis Roelandt.

De Cercle Equestre Gantois promootte de paardensport verder. Zij gaven de opdracht tot de bouw van Le Nouveau Cirque (1893), het huidige Wintercircus. Dit indrukwekkende gebouw, met stalruimte voor 100 paarden, een manège en een renbaan met toneel, verving de houten Hippodroom 'De Drie Sleutels' in de Sint-Amandstraat.

De velodromen en hippodromen van Gent waren niet alleen het toneel van wieler- en loopwedstrijden, maar ook van spectaculaire paardenwedstrijden, de zogenaamde Concours Hippiques.

Een van de meest memorabele evenementen was het optreden van Buffalo Bill, de legendarische Amerikaanse showman, in 1895.

Verder bevat de collectie ook heel wat moois over wintersport. Hoewel deze sporten natuurlijk vooral buiten Gent werden beoefend, kozen we voor een kleine selectie.