7 handschriften van de Boekentoren verrijken topstukkenlijst

Zeven kostbare handschriften uit onze collectie zijn recent als topstuk erkend. Deze prachtig verluchte handschriften vormen een uniek erfgoed in Vlaanderen. Met deze nieuwe erkenning wordt de collectie Vlaamse topstukken in de Boekentoren verder uitgebreid, die nu in totaal 59 werken telt.

Erkenning

De Boekentoren bewaart meer dan zesduizend handschriften, van kostbare, verluchte manuscripten uit de middeleeuwen tot brieven uit de twintigste eeuw. Deze uitzonderlijke getuigenissen van het verleden behoren tot de meest waardevolle collecties van Vlaanderen. Na de eerdere erkenning van 52 werken, worden nu zeven werken uit de Boekentorencollectie toegevoegd aan de topstukkenlijst. Dit is een uitzonderlijke erkenning, want het topstukken-statuut wordt enkel toegekend als kunstwerken als 'zeldzaam' en 'onmisbaar' worden bestempeld.

Als een werk wordt erkend als Vlaams Topstuk, valt het onder de bescherming van het Topstukkendecreet. Topstukken zijn daarmee extra beschermd door een aantal maatregelen.

Deze werken werden toegevoegd aan de Topstukkenlijst:

Leven van de Heilige Amandus

Het oudste erkende handschrift, waarvan het eerste deel al in de 9de geschreven werd, vertelt het levensverhaal van de heilige Amandus (+ ca 680). Als stichter van een aantal kerken en kloosters is hij de eerste belangrijke getuige van de kerstening van Vlaanderen. Hij lag aan de basis van de stichting van de Sint-Pietersabdij in Gent. Dat is meteen ook de manier waarop het handschrift in handen kwam van de universiteitsbibliotheek. Het gehele handschrift bleef tot aan de Franse Revolutie bewaard in de Sint-Pietersabdij. Na de confiscatie van hun manuscripten kwam het terecht bij de jonge stadsbibliotheek en later werd het aan de universiteitsbibliotheek toevertrouwd. Het blijft ook vandaag een relevant stuk voor de geschiedenis van Gent. Momenteel kan je het gaan bekijken in de tentoonstelling “Judith, een Karolingische prinses in Gent?” in de Sint-Pietersabdij.

Het Getijdenboek van Alexandre Petau

Het overgrote deel van de nieuwe topstukken stamt uit de 15de eeuw, niet toevallig de gouden eeuw van de handschriftproductie in Vlaanderen. De Vlaamse miniaturisten ontwikkelden een unieke stijl die in korte tijd heel Europa veroverde. De stijl kenmerkt zich door nieuwe boorddecoratie met bloemen, vruchten en insecten tegen een egale achtergrond en realistische miniaturen met meer reële ruimtelijke voorstellingen in navolging van de Vlaamse Primitieven. Het Getijdenboek van Alexandre Petau is hier een prachtig voorbeeld van. Het werd geïllustreerd door miniaturisten uit Parijs-Rouen aan het begin van de 16de eeuw. Geïnspireerd door de Gent-Brugse stijl hebben alle bladzijden randversiering, meestal floraal, soms in Renaissancestijl, en ook de miniaturen, van verschillende formaten, zijn ongemeen talrijk. In Vlaanderen is er geen enkel ander manuscript van deze Parijs-Rouen-groep bewaard. Het maakt dit prachtige Petau-handschrift zonder meer uiterst zeldzaam.

Geschiedenis van de Rozenoorlog

Rijkelijk versierde manuscripten werden veelal voorbehouden aan liturgische onderwerpen. Het handschrift met de geschiedenis van de overwinning van koning Edouard IV (+ 1483), beter bekend als de Rozenoorlog (1455 tot 1485), is hier een uitzondering op. Het verbeeldt de politieke en strategische gebeurtenissen aan het einde van de Rozenoorlog aan de hand van een ooggetuigenverslag uit de entourage van Eduard IV. De verbeelding van de slag, inclusief executies, worden uitgebeeld in de vier grote miniaturen die dit werk rijk is. Maar het handschrift vertelt ook het verhaal van de rijke culturele uitwisseling tussen Vlaanderen en Engeland. Engelse opdrachtgevers hadden in die periode grote belangstelling voor de werken die verlucht werden in Brugge die met hun voyante stijl indruk maakten op de heersende adel.

De legende van Tristan en het verhaal van Olivier de Castille

Verder zijn ook twee proza-verhalen erkend: een manuscript met de Tristan legende met miniaturen die de legende uitbeelden en een ridderroman die het verhaal van Olivier de Castille vertelt. Waar miniaturisten vaak met engelengeduld de zeer kleine schilderwerkjes realistisch probeerden weer te geven, past de aparte stijl en techniek van de kunstenaar uitstekend bij het spannende verhaal van Olivier van Castille. De rechthoekige tafereeltjes zijn vluchtig getekend met pen en inkt en gekleurd met waterverf in een opvallend licht palet. De tekeningen zijn heel suggestief en geven de actie als het ware impressionistisch weer. Ze vormen een doorlopende illustratie van de ridderlijke avonturen.

Jan van Ruusbroecs 'Werken'

Verder wordt ook de “Werken" van Jan van Ruusbroec, een van de belangrijkste mystici uit de Lage Landen, erkend. Het bevat een bekende miniatuur waarop Jan van Ruusbroec wordt afgebeeld in het Zonieënwoud. Het verbeeldt het werkproces van het schrijven van zijn traktaten. We zien Jan van Ruusbroec die op een wastafeltje noteert wat hem werd ingefluisterd door de Heilige Geest. Om hem heen liggen een paar boeken, die wijzen op geleerdheid. Naast hem zit een vlijtige kopiist die de werken van zijn medebroeder Ruusbroec aan het kopiëren is. Deze tweede figuur zou ook Ruusbroec zelf kunnen voorstellen, die zijn ideeën die hij op zijn wastablet had genoteerd verder uitwerkte in zijn cel. Dit keer op perkament en geordend volgens de reeds bestaande preekschema’s.

De deugden van de Orde van het Gulden Vlies

Ook “Le second livre de la Toison d’or” gewijd aan de deugden van de Orde van het Gulden Vlies werd toegevoegd aan de topstukkenlijst. Het prachtige Bourgondische schrift en de mooie initialen zijn helaas op veel bladzijden door inktvraat in het papier aangetast. Inktvraat kan voorkomen bij ijzerhoudende inkt die gebruikt werd van de late oudheid tot het begin van de twintigste eeuw. Daardoor zijn ook de twee mooie waterverfminiaturen beschadigd. Het benadrukt het belang van het beheer van deze topstukken. De Universiteitsbibliotheek waakt over het behoud van dit en vele andere werken. Het heeft daarvoor expertise van een eigen restauratieatelier en de bewaring van de erfgoedcollectie gebeurt in een nieuw ondergronds depot dat nog beter dan de 'toren' zelf voldoet aan de hoogste veiligheids- en conservatienormen.

Om de werken toegankelijk te maken voor iedereen, zijn alle Vlaamse topstukken van de Boekentoren gedigitaliseerd en online te raadplegen.

De topstukkenlijst met alle Vlaamse topstukken, vind je op de Vlaamse topstukkendatabank.